Κ. Π. Καβάφης, «Ουκ έγνως» (1928)

Σύμφωνα με όσα διηγείται ο ιστορικός Σωζομενός (ή Σωζόμενος, 5ος αι.), όταν ο Ιουλιανός έγινε αυτοκράτορας απαγόρευσε στους χριστιανούς να μετέχουν της ελληνικής παιδείας. Τότε οι μορφωμένοι χριστιανοί αντέδρασαν γράφοντας δικά τους χριστιανικά έργα πάνω σε γλωσσικά και ποιητικά πρότυπα των αρχαίων κλασικών. Ο Μέγας Βασίλειος μάλιστα έγραψε τότε τον περίφημο λόγο του «Πρὸς τοὺς νέους, ὅπως ἂν ἐξ ἑλληνικῶν ὠφελοῖντο λόγων».

Ο Ιστορικός αναφέρει πως, όταν ο Ιουλιανός διάβασε ένα από αυτά τα έργα (ίσως τον λόγο «Ὑπὲρ ἀληθείας» του σοφότατου συγγραφέως Απολλιναρίου), έστειλε χλευαστική επιστολή στον Μέγα Βασίλειο (ή γενικά στους χριστιανούς επισκόπους), στην οποία έγραφε (μιμούμενος τον Ιούλιο Καίσαρα):
  • «Ἀνέγνων, ἔγνων, κατέγνων» ( = διάβασα, κατάλαβα, καταδίκασα).
Τότε, ο Βασίλειος, ανταπάντησε:
  • «Ἀνέγνως, ἀλλ’ οὐκ ἔγνως· εἰ γὰρ καὶ ἔγνως, οὐκ ἂν κατέγνως».
Η απάντηση αυτή, συνεχίζει ο Σωζομενός, ακόμα και αν τελικά δεν ανήκει στον Βασίλειο Καισαρείας, πάντως είναι ρήση που αξίζει κανείς να θαυμάσει.
Παραθέτουμε το σχετικό απόσπασμα (Σωζομενού Σχολαστικού, «Λόγος πρὸς τὸν αὐτοκράτορα Θεοδόσιον καὶ ὑπόθεσις τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας», 5.18.8):
  • «Τάδε γὰρ ἐπιτωθάζων ( = χλευάζοντας) ὁ βασιλεὺς τοῖς τότε διαπρέπουσιν ἐπισκόποις ἐπέστειλεν· ἀνέγνων, ἔγνων, κατέγνων, τοὺς δὲ πρὸς ταῦτα ἀντιγράψαι· ἀνέγνως, ἀλλ' οὐκ ἔγνως· εἰ γὰρ ἔγνως, οὐκ ἂν κατέγνως. Εἰσὶ δὲ οἳ Βασιλείῳ τῷ προστάντι τῶν ἐν Καππαδοκίᾳ ἐκκλησιῶν ταύτην τὴν ἐπιστολὴν ἀνατιθέασι, καὶ οὐκ ἀπεικός· ἀλλ' εἴτε αὐτοῦ εἴτε ἄλλου ταῦτά ἐστι, δίκαιον ἀνδρείας καὶ παιδεύσεως ἄγασθαι τὸν γράψαντα».
Στο περιστατικό αυτό στηρίζεται το γνωστό ποίημα του Κ. Π. Καβάφη.

👉 Αντιγραμμένο, με ελάχιστες τροποποιήσεις, από σημερινό δημοσίευμα του Κέντρου Λεξικολογίας - γλώσσα, λέξεις, λεξικά.