Μιλούσε ο Χριστός Ελληνικά;

James Tissot, Jésus parle près du trésor, 1886–1896.

Την εποχή που έζησε ο Ιησούς, η γλώσσα που ομιλείτο στην πατρίδα του, και σε όλη την περιοχή από τα ανατολικά παράλια της Μεσογείου μέχρι τα αρμενικά όρη, ήταν η Αραμαϊκή (η οποία μάλιστα, ως διεθνής γλώσσα των συναλλαγών την εποχή της Ασσυριακής Αυτοκρατορίας, πιθανόν αποτέλεσε και την πρώτη χρονολογικά lingua franca παγκοσμίως). Οι Ευαγγελιστές μέσα στα ελληνικά Ευαγγέλια διασώζουν ορισμένα αραμαϊκά λόγια του Χριστού («ταλιθά κούμι», «ἐφφαθά», «Ἐλωί», «σίκερα» κ.λπ.).

Είναι επίσης βέβαιο ότι γνώριζε ο Ιησούς και τη συγγενική Εβραϊκή - γλώσσα του μεγαλύτερου μέρους της Παλαιάς Διαθήκης, η οποία ως ιερή αρχαία γλώσσα ακουγόταν συνεχώς στη Συναγωγή - και να τη χρησιμοποιούσε για να μιλήσει για πιο επίσημα, ακαδημαϊκά θέματα.

Χαρακτηριστική μάλιστα είναι η σκηνή όπου ανέγνωσε δημόσια στη Συναγωγή της Ναζαρέτ εβραϊκό κείμενο του Ησαΐα, εφαρμόζοντας στον εαυτό του τη σχετική προφητεία και θαυμαζόμενος από όλους (Λκ. 4: 16-20).

Μιλούσε όμως ο Ιησούς Ελληνικά;

Πρέπει να τονίσουμε εξ αρχή ότι δεν υπάρχουν αγιογραφικές ή ιστορικές μαρτυρίες για κάτι τέτοιο, συνεπώς μπορούμε μόνο να κάνουμε υποθέσεις, στηριζόμενοι όμως σε πολύ συγκεκριμένα γλωσσο-ιστορικά δεδομένα. Με βάση αυτά τα δεδομένα είναι σχεδόν βέβαιο ότι ο Ιησούς και γνώριζε και μίλησε Ελληνικά.

Εκείνη την εποχή, στη Γαλιλαία των εθνών και γενικότερα στη ρωμαϊκή Οικουμένη και στην ίδια την Ιερουσαλήμ, οι περισσότεροι άνθρωποι ήταν δίγλωσσοι. Μιλούσαν: α) τη γλώσσα της περιοχής τους και β) την Ελληνική (την ελληνιστική Κοινή), που ήταν η γλώσσα του πολιτισμού. Αντίθετα, η Λατινική, ως γλώσσα της διοίκησης και της νομοθεσίας, άρα της εξουσίας, δεν μιλήθηκε από τον λαό σχεδόν καθόλου στην Παλαιστίνη.

Γι' αυτό τον λόγο, ο περίφημος διάλογος του Ιησού με τον Πιλάτο δεν θα μπορούσε να γίνει στη Λατινική. Αλλά ούτε στην Αραμαϊκή θα μπορούσε να γίνει, καθώς δεν αναφέρεται πουθενά μεταφραστής. Θα μπορούσε όμως κάλλιστα να είχε γίνει στην Ελληνική, αν ο Ιησούς τη μιλούσε, καθώς ο Πιλάτος, ως επίσημος αξιωματούχος της εποχής, σίγουρα γνώριζε Ελληνικά.

Και άλλα σημεία στα Ευαγγέλια αφήνουν την πιθανότητα να έγινε ο διάλογος του Ιησού με κάποιον σε «τρίτη» γλώσσα (όχι τα Αραμαϊκά):

• ο διάλογος με τον Ρωμαίο Εκατόνταρχο (Μτ. 8: 5-13)·
• ο διάλογος με την Συροφοινίκισσα (Μκ. 7: 26: «ἡ δὲ γυνὴ ἦν Ἑλληνίς, Συροφοινίκισσα τῷ γένει»)·
• ο διάλογος με τους Έλληνες που ήλθαν στα Ιεροσόλυμα (Ιω. 12: 20-23).

Πώς όμως έμαθε ο Ιησούς Ελληνικά;

Ο Ιησούς ανήκε σε φτωχή οικογένεια, και η όποια μόρφωση έλαβε είναι πιθανό να δόθηκε μόνο από την οικογένειά του - δηλαδή κυρίως από τη μητέρα του -, όχι από κάποιον δάσκαλο. Έχει όμως ιδιαίτερη σημασία η - συχνά αποσιωπώμενη - σχέση του με τον Ιωσήφ, τον θεωρούμενο ως πατέρα του, ο οποίος ήταν τέκτονας (ο Χριστός περιγραφόταν από τους συγχρόνους του ως «τοῦ τέκτονος υἱὸς»).

Το επάγγελμα του τέκτονος ήταν πολύ σημαντικό για την εποχή, καθώς ένας τέκτονας δεν ήταν απλώς μαραγκός και επιπλοποιός, αλλά είχε αλληλεπίδραση με πελάτες που κατασκεύαζαν ή επισκεύαζαν οικίες και ήξεραν οπωσδήποτε Ελληνικά. Σημειωτέον ότι τη μακρά περίοδο που ασκούνταν ο Κύριος ως χειρώναξ δίπλα στον Ιωσήφ, κτιζόταν 5 χλμ. βορείως της Ναζαρέτ η Σέπφωρις η «ωραία», η «ἐπάνω ὄρους κειμένη» (το κρίνο της Ανατολής) και κάποια χιλιόμετρα νότια η Τιβεριάς.

Χάρτης της Παλαιστίνης την εποχή του Χριστού [Roy Akanthopoulou]

Εάν σκεφθεί κάποιος ότι η Ναζαρέτ είχε περί τους 200 κατοίκους (οι οποίοι έμεναν μάλιστα σε σπήλαια), είναι λογικό ότι ο Ιωσήφ και ο Ιησούς για τον βιοπορισμό τους εργάζονταν ως επαγγελματίες και διέμεναν ίσως επί μακρόν σε τέτοιες πόλεις (στις οποίες τότε κατοικούσε η ελίτ της εποχής). Ίσως μάλιστα γνώρισαν και την αρχιτεκτονική της ελληνικής πόλεως (θέατρο, γυμνάσιο, πλατεία κ.λπ.). Για να ανταποκριθεί στις ανάγκες του απαιτητικού επαγγέλματος του τέκτονος Ιωσήφ, κοντά στον οποίο έζησε επί τριακονταετία και για μεγάλο μέρος της εργάστηκε μαζί του, είναι σχεδόν βέβαιο ότι ο Ιησούς είχε μάθει Ελληνικά.

James Tissot, L'anxiété de Saint Joseph, 1886–1894.

Γνώριζε ο Ιησούς γραφή;

Η γραφή της αραμαϊκής γλώσσας ήταν πολύ δύσκολη και ήταν προνόμιο ελαχίστων να τη γνωρίζουν. Με βάση τις υπάρχουσες ευαγγελικές μαρτυρίες, δεν μπορούμε να ξέρουμε αν ο Ιησούς γνώριζε γραφή, αλλά ως τέκνο φτωχής οικογένειας το πιο πιθανό είναι να μη γνώριζε. Η μόνη σχετική μαρτυρία υπάρχει στο Ευαγγέλιο του Ιωάννη, όπου σημειώνεται εκφραστικά ότι, ενώ οι Γραμματείς κατηγορούσαν σε αυτόν τη μοιχαλίδα γυναίκα περιμένοντας τη δική του «ετυμηγορία», εκείνος «κάτω κύψας τῷ δακτύλῳ κατέγραφεν εἰς τὴν γῆν» (Ιω. 8: 6). Αλλά τι ακριβώς έγραφε, δεν το ξέρουμε  (ίσως απλώς εννοείται ότι ζωγράφιζε σχέδια στο χώμα).

💻 Σημερινή επαναδημοσίευση άρθρου του Κέντρου Λεξικολογίας [με τροποποιήσεις από τον συντάκτη του ιστολογίου].