Λουκάς ο Ευαγγελιστής και τα ελληνικά της Καινής Διαθήκης
🖌️ Αν πρέπει να διαβάσετε μόνο ένα βιβλίο της Αγίας Γραφής, αυτό θα πρέπει να είναι το Ευαγγέλιο του Λουκά.
🔸 Από γλωσσική άποψη, τα δύο βιβλία του Λουκά, το Ευαγγέλιο και οι Πράξεις των Αποστόλων (συχνά θεωρούνται από τους ειδικούς ως δύο μέρη ενός κοινού έργου), είναι ίσως τα ωραιότερα βιβλία της Καινής Διαθήκης: γραμμένα σε άψογη ελληνική, την ελληνιστική κοινή της εποχής — αλλά λογιότερης εκδοχής από αυτή των άλλων ευαγγελιστών (όπως φαίνεται από πλήθος λέξεων του Μάρκου, στον οποίο στηρίζεται, τις οποίες όμως διορθώνει προς το «αττικότερο»: «κλίνη» αντί «κράββατος», «κονιορτός» αντί «χους», «εκατοντάρχης» αντί «κεντυρίων» κ.λπ.).
🔸 Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι ο Λουκάς είναι ο ελληνικότερος συγγραφέας της Βίβλου [βίος]. Με παιδεία βαθύτατα ελληνική και λόγο ρέοντα, γλαφυρό, χαριτωμένο, αποδίδει στο ευαγγελικό μήνυμα εκείνη τη σαφήνεια, την αρμονία και το μέτρο που χαρακτηρίζουν την κλασική ελληνική σκέψη. Ο τρόπος που συντάσσει το κείμενο, οι επιλογές των λέξεών του, ο ρυθμός και η μουσικότητα της πρότασης μαρτυρούν συγγραφέα που αισθάνεται βαθιά τη δύναμη της γλώσσας. Γι’ αυτό και θεωρείται ο πιο «Έλληνας» των ιερών συγγραφέων — όχι μόνο ως προς τη μόρφωση και τις επιρροές, αλλά ως προς το ήθος του λόγου.
🔸 Η γλώσσα της Καινής Διαθήκης, και ιδίως του Λουκά, έχει τεράστια σημασία για την ιστορία της Ελληνικής. Μέσα από αυτήν, η κοινή γίνεται όχημα όχι μόνο θρησκευτικής, αλλά και πολιτιστικής ενότητας του τότε κόσμου· αποτελεί τον κρίκο που συνδέει τη γλώσσα του Πλάτωνα και του Δημοσθένη με εκείνη των Πατέρων της Εκκλησίας και του Βυζαντίου. Είναι η γλώσσα που σώζει και μεταδίδει την ελληνικότητα πέρα από τα όρια του ελληνικού έθνους-φυλής, που κάνει την πίστη να μιλά Ελληνικά χωρίς να χάνει τη αυθεντικότητα των εβραϊκών απαρχών της.
🔸 Από αφηγηματική άποψη, τα έργα του Λουκά έχουν ιδιαίτερη αξία, καθώς φαίνεται να είχε οξεία αίσθηση της δραματικότητας αλλά και ομορφιάς ορισμένων σκηνών.
Ποιος μπορεί να ξεχάσει πχ. τη σκηνή (Λκ. 1, 39–45) όπου η έγκυος Θεοτόκος, γεμάτη έγνοια για την παράδοξη κατάστασή της, πηγαίνει «μετά σπουδῆς» (βιαστικά) να συναντήσει τη (θεία ή πρώτη εξαδέλφη της) Ελισάβετ, που είναι επίσης έγκυος στον Ιωάννη. Όταν οι δυο γυναίκες συναντιούνται και αγκαλιάζονται, το βρέφος στην κοιλιά της Ελισάβετ σκιρτά από χαρά.
Θα παραθέσουμε όμως μία άλλη, λιγότερο γνωστή, από τις πιο συγκινητικές της Καινής Διαθήκης: είναι τα τελευταία λόγια του αποστόλου Παύλου προς τους χριστιανούς της Εφέσου, λίγο πριν φύγει από κοντά τους για πάντα [ 📜 το κείμενο παρατίθεται στο τέλος του δημοσιεύματος]. Η σκηνή αυτή, γραμμένη με απλότητα και σεμνή δύναμη, αποπνέει όχι μόνο πνευματικό μεγαλείο αλλά και ανθρώπινη τρυφερότητα. Ο Παύλος, μιλώντας για τα δάκρυα, τους κόπους, την πίστη και την αποστολή του, αποκαλύπτει τη βαθιά ανθρωπιά της αποστολικής καρδιάς· και ο Λουκάς, με τη γλωσσική του ευαισθησία, μετατρέπει την αφήγηση σε λυρικό αποχαιρετισμό, σε λόγο που συγκινεί και σήμερα για την απλότητα, τη γνησιότητα και τη δύναμή του.
🔸 Μία τελευταία παρατήρηση σχετική με τη γλωσσική εξάπλωση του ελληνισμού κατά την ελληνιστική και βυζαντινή εποχή: Δεν είναι τυχαίο ότι ο Λουκάς, ο περισσότερο «Έλληνας» από όλους τους συγγραφείς της Αγίας Γραφής (Παλαιάς και Καινής Διαθήκης), καταγόταν, κατά την επικρατέστερη εκδοχή, από τη Συρία, την πατρίδα των σπουδαιότερων ίσως εκκλησιαστικών συγγραφέων που έγραψαν Ελληνικά (Ιωάννης ο Δαμασκηνός, Ιωάννης ο Χρυσόστομος, Κοσμάς ο Μελωδός, Ρωμανός ο Μελωδός, Ισαάκ ο Σύρος, Εφραίμ ο Σύρος και πολλοί άλλοι).
________________________________________
📜 Στο παρακάτω απόσπασμα (Πραξ. 20, 17-38) έχουμε σημειώσει εντός παρενθέσεως τη μετάφραση σε ελάχιστα μόνο σημεία που θεωρούμε γλωσσικώς δυσνόητα.
17 Ἀπὸ δὲ τῆς Μιλήτου πέμψας εἰς Ἔφεσον μετεκαλέσατο τοὺς πρεσβυτέρους τῆς ἐκκλησίας. 18 ὡς δὲ παρεγένοντο πρὸς αὐτὸν εἶπεν αὐτοῖς· «Ὑμεῖς ἐπίστασθε, ἀπὸ πρώτης ἡμέρας ἀφ’ ἧς ἐπέβην εἰς τὴν Ἀσίαν, πῶς μεθ’ ὑμῶν τὸν πάντα χρόνον ἐγενόμην, 19 δουλεύων τῷ Κυρίῳ μετὰ πάσης ταπεινοφροσύνης καὶ δακρύων καὶ πειρασμῶν τῶν συμβάντων μοι ἐν ταῖς ἐπιβουλαῖς τῶν Ἰουδαίων, 20 ὡς οὐδὲν ὑπεστειλάμην τῶν συμφερόντων ( = τιποτα δεν έκρυψα από όσα ήταν σωστό να μάθετε) τοῦ μὴ ἀναγγεῖλαι ὑμῖν καὶ διδάξαι ὑμᾶς δημοσίᾳ καὶ κατ’ οἴκους, 21 διαμαρτυρόμενος Ἰουδαίοις τε καὶ Ἕλλησιν ( = κηρύτοντας σε Ιουδαίους και σε Έλληνες) τὴν εἰς Θεὸν μετάνοιαν καὶ πίστιν εἰς τὸν κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν. 22 Καὶ νῦν ἰδοὺ δεδεμένος ἐγὼ τῷ πνεύματι πορεύομαι εἰς Ἰερουσαλὴμ τὰ ἐν αὐτῇ συναντήσοντά μοι μὴ εἰδώς 23 πλὴν ὅτι τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον κατὰ πόλιν διαμαρτύρεταί μοι ( = μου γνωστοποιεί) λέγον ὅτι δεσμὰ καὶ θλίψεις με μένουσιν. 24 ἀλλ’ οὐδενὸς λόγου ποιοῦμαι τὴν ψυχὴν τιμίαν ἐμαυτῷ ( = εγώ όμως για κανένα λόγο δεν θεωρώ πολύτιμη τη ζωή μου) ὡς τελειῶσαι τὸν δρόμον μου ( = παρά μόνο [επιθυμώ] να ολοκληρώσω τον δρόμο μου) καὶ τὴν διακονίαν ἣν ἔλαβον παρὰ τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ, διαμαρτύρασθαι ( = να κηρύξω) τὸ εὐαγγέλιον τῆς χάριτος τοῦ Θεοῦ. 25 Καὶ νῦν ἰδοὺ ἐγὼ οἶδα ὅτι οὐκέτι ὄψεσθε τὸ πρόσωπόν μου ὑμεῖς πάντες ἐν οἷς διῆλθον κηρύσσων τὴν βασιλείαν. 26 διότι μαρτύρομαι ὑμῖν ἐν τῇ σήμερον ἡμέρᾳ ὅτι καθαρός εἰμι ἀπὸ τοῦ αἵματος πάντων· ( = δεν έγινα αιτία για τον χαμό κανενός από εσάς) 27 οὐ γὰρ ὑπεστειλάμην τοῦ μὴ ἀναγγεῖλαι ( = δεν φοβήθηκα να σας κηρύξω) πᾶσαν τὴν βουλὴν τοῦ Θεοῦ ὑμῖν. 28 προσέχετε ἑαυτοῖς καὶ παντὶ τῷ ποιμνίῳ, ἐν ᾧ ὑμᾶς τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον ἔθετο ἐπισκόπους ποιμαίνειν τὴν ἐκκλησίαν τοῦ θεοῦ, ἣν περιεποιήσατο διὰ τοῦ αἵματος τοῦ ἰδίου. 29 ἐγὼ οἶδα ὅτι εἰσελεύσονται μετὰ τὴν ἄφιξίν μου λύκοι βαρεῖς εἰς ὑμᾶς μὴ φειδόμενοι τοῦ ποιμνίου, 30 καὶ ἐξ ὑμῶν αὐτῶν ἀναστήσονται ἄνδρες λαλοῦντες διεστραμμένα τοῦ ἀποσπᾶν τοὺς μαθητὰς ὀπίσω αὐτῶν. 31 διὸ γρηγορεῖτε μνημονεύοντες ὅτι τριετίαν νύκτα καὶ ἡμέραν οὐκ ἐπαυσάμην μετὰ δακρύων νουθετῶν ἕνα ἕκαστον 32 Καὶ τὰ νῦν παρατίθεμαι ὑμᾶς τῷ Θεῷ καὶ τῷ λόγῳ τῆς χάριτος αὐτοῦ ( = και στο κήρυγμα που σας έδωσε η χάρη του), τῷ δυναμένῳ οἰκοδομῆσαι καὶ δοῦναι τὴν κληρονομίαν ἐν τοῖς ἡγιασμένοις πᾶσιν ( = να σας δώσει την αιώνια ζωή μαζί με όλους τους αγίους του). 33 ἀργυρίου ἢ χρυσίου ἢ ἱματισμοῦ οὐδενὸς ἐπεθύμησα· 34 αὐτοὶ γινώσκετε ὅτι ταῖς χρείαις μου καὶ τοῖς οὖσιν μετ’ ἐμοῦ ὑπηρέτησαν αἱ χεῖρες αὗται. 35 πάντα ὑπέδειξα ὑμῖν ὅτι οὕτως κοπιῶντας δεῖ ἀντιλαμβάνεσθαι τῶν ἀσθενούντων, μνημονεύειν τε τῶν λόγων τοῦ κυρίου Ἰησοῦ ὅτι αὐτὸς εἶπεν· μακάριόν ἐστιν μᾶλλον διδόναι ἢ λαμβάνειν». 36 Καὶ ταῦτα εἰπὼν θεὶς τὰ γόνατα αὐτοῦ ( = αφού γονάτισε) σὺν πᾶσιν αὐτοῖς προσηύξατο. 37 ἱκανὸς δὲ κλαυθμὸς ἐγένετο πάντων καὶ ἐπιπεσόντες ἐπὶ τὸν τράχηλον τοῦ Παύλου κατεφίλουν αὐτόν, 38 ὀδυνώμενοι μάλιστα ἐπὶ τῷ λόγῳ ᾧ εἰρήκει, ὅτι οὐκέτι μέλλουσιν τὸ πρόσωπον αὐτοῦ θεωρεῖν.
👉 Σημερινό δημοσίευμα από το Κέντρο Λεξικολογίας - γλώσσα, λέξεις, λεξικά (με μικρές παρεμβάσεις στο κείμενο από τον συντάκτη του ιστολογίου)
 |
| Ο Ευαγγελιστής Λουκάς από το χέρι του Γιώργου Κόρδη (2024) |
 |
| San Luca Evangelista (dipinto, serie) di Barbieri Giovanni Francesco detto Guercino (bottega) - ambito bolognese (anni venti XVII) - |