Ο Λουκάς Χριστοφόρου για την επιστήμη και την πίστη
Τι υπήρχε πριν από την κοσμική έκρηξη (Big Bang); Από πού προήλθαν οι θεμελιώδεις νόμοι της Φυσικής; Υπάρχει η σοφία του Θεού μέσα στη Φύση; Πώς στοχάζεται ένας επιστήμονας για τον θάνατο;
Στο πρώτο απόσπασμα, από την εκπομπή «Στα άκρα» (2011), αυτά είναι μερικά από τα ερωτήματα στα οποία τοποθετείται ο ακαδημαϊκός, καθηγητής Ατομικής και Μοριακής Φυσικής και Φυσικής Ακτινοβολιών, Λουκάς Χριστοφόρου [Βιογραφικές πληροφορίες].
- Ποια είναι η σχέση μεταξύ επιστήμης και θρησκείας;
- Πώς γίνεται ένας επιστήμονας να πιστεύει;
- Ποια είναι η σημασία της πίστης στη ζωή μας;
- Μπορεί η θρησκεία να επηρεάζει την επιστήμη;
- Πώς αντιμετωπίζει ένας επιστήμονας τον θάνατο;
- Τα νέα ζητήματα ηθικής που εγείρει η εξέλιξη της επιστήμης.
- Την έκρηξη της φυσικής κατά τον 20ο αιώνα και τους προβληματισμούς γύρω από τον όλεθρο στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι.
- Τα πρωτόγνωρα προβλήματα που θέτει η παντοδυναμία και η κακή χρήση της βιολογίας.
- Το μέλλον μιας κοινωνίας που ζει κι εξελίσσεται αποκλειστικά κάτω από την επίδραση της επιστήμης.
- Τη γνώση, που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να καταστρέψει ή να σώσει τον άνθρωπο.
- Την ενεργοβόρα ενέργεια, αφού δεν υπάρχει αλλαγή χωρίς μετατροπή και χωρίς ροή ενέργειας.
- Πώς εξελίχθηκε η ζωή; Πώς πήγαμε από την ανόργανη στην οργανική ύλη;
- Κινδυνεύουμε να πάμε από τον άνθρωπο στα ζώα; Σε ποιο σημείο γονιδιακών επεμβάσεων τα ζώα αποκτούν συνείδηση;
ΒΑΣΙΚΕΣ ΘΕΣΕΙΣ ΤΟΥ
ΛΟΥΚΑ ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΥ:
- Συμπληρωματικότητα επιστήμης και θρησκείας/πίστης: Η επιστήμη εξερευνά τον φυσικό κόσμο, ενώ η θρησκεία ασχολείται με τις ανθρώπινες αξίες και την ύπαρξη. Αυτά τα δύο πεδία δεν αλληλοαναιρούνται, αλλά συνεργάζονται στην αναζήτηση της γνώσης.
- Αξίες και ανθρώπινες σχέσεις: Η θρησκεία προάγει αξίες όπως η αγάπη και η αδελφοσύνη, που είναι θεμελιώδεις για την κοινωνία και τη ζωή των ανθρώπων.
- Σκεπτικισμός και πίστη: Ο σκεπτικισμός δεν είναι αρνητικός, αλλά μια υγιής προσέγγιση στη θρησκεία. Η πίστη μπορεί να συμβαδίζει με την επιστημονική σκέψη.
- Διαφορετικοί τρόποι γνώσης: Η γνώση μπορεί να αποκτηθεί μέσω διαφόρων διαδρομών και προσεγγίσεων, όπως η φιλοσοφία και η τέχνη∙ πλουραλιστική προσέγγιση της γνώσης.
- Η σημασία της πίστης: Η πίστη δίνει νόημα στη ζωή και βοηθάει τους ανθρώπους να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις, όπως η θνητότητα.
- Αποκάλυψη του Θεού μέσω της επιστήμης: Η επιστήμη, ερευνώντας τον φυσικό κόσμο, αποκαλύπτει την ομορφιά και την πολυπλοκότητα της δημιουργίας του Θεού, ενισχύοντας δυνητικά την πίστη.
- Ηθική και επιστήμη: Η επιστήμη πρέπει να παραμένει ηθικά ουδέτερη και δεν πρέπει να συγχέεται με θρησκευτικές πεποιθήσεις, για να προάγει την αντικειμενικότητα και την πρόοδο.
* * *
Υπάρχουν και άλλοι
τρόποι γνώσης. Η φιλοσοφία, η τέχνη και η θρησκεία. Εάν αφαιρέσεις από τη θρησκεία
την πίστη, δεν υπάρχει τίποτα. Η πίστη διαφοροποιείται με χίλιους δυο
τρόπους. Ας δούμε, για παράδειγμα, την αυθόρμητη πίστη του Πέτρου: πίστευε
χωρίς απόδειξη, γιατί είχε εμπιστοσύνη. Πολλές φορές εγώ όμως είμαι σαν τον Θωμά:
θέλω απόδειξη για να πιστέψω. Αλλά ας δούμε τι έκανε ο Χριστός, όταν ο Θωμάς
ήταν δύσπιστός: δεν τον απέπεμψε, ήρθε ειδικά για τον Θωμά, για να δει και να
πιστέψει ο Θωμάς.
Η πίστη και οι
αξίες του χριστιανισμού για μένα ήσαν καθοριστικές στη ζωή μου και τις
πιστεύω. Οι αξίες της αγάπης, της αδελφοσύνης, αυτές είναι αξίες πανανθρώπινες.
Επομένως, λοιπόν, οι αξίες αυτές είναι θεμελιακού χαρακτήρα.
Θα ήθελα να πω,
όμως, ότι το πεδίο της θρησκείας ξεχωρίζει από εκείνο της επιστήμης, καίτοι
υπάρχουν κοινά σημεία. Η θρησκεία ασχολείται με τον άνθρωπο, τη ζωή και τον
θάνατο, ασχολείται με τον τρόπο ζωής, πώς πρέπει να ζούμε.
Κατά τη γνώμη μου,
δεν πρέπει η θρησκεία να αναμειγνύεται στα της επιστήμης, και μάλιστα να
αμφισβητεί τα αποδεδειγμένα δεδομένα της επιστήμης. Τουναντίον, όσες φορές πήγε
να το κάνει αυτό, βρέθηκε εσφαλμένη. Η θρησκεία πρέπει να αφήνει την επιστήμη
να προχωρήσει, να μην δίνει συμβουλές στους επιστήμονες ούτε να τους εμποδίζει,
δεν είναι αυτός ο ρόλος της.
Αλλά ούτε και
είναι δουλειά του επιστήμονα να πει: δεν μπορώ να μετρήσω την πίστη,
ούτε να μπορώ να την υπολογίσω, επομένως δεν πιστεύω [δεν υπάρχει Θεός]. Δικαιούσαι
να μην πιστεύεις, αλλά μην το θέτεις το θέμα έτσι, ότι δηλαδή δεν υπάρχει Θεός
επειδή εσύ δεν μπορείς να το αποδείξεις.
Τα θέματα λοιπόν
αυτά είναι προσωπικά. Πιστεύω ότι υπάρχει ένας απεριόριστος χώρος στην επιστήμη
να κινηθεί ο οποιοσδήποτε. Και υπάρχει ένας ακόμα μεγαλύτερος χώρος στη θρησκεία
για να κινηθεί κάποιος ως πιστός. Το πώς νιώθεις ως πιστός και πώς συμπεριφέρεσαι,
αυτό κατά τη γνώμη μου είναι πολύ προσωπικό.
Πάντως, φαίνεται
ότι μπορεί κάποιος επιστήμονας να πιστεύει κιόλας. Και υπάρχουν άνθρωποι
οι οποίοι πιστεύουν, υπάρχουν άνθρωποι και σήμερα, όχι μόνο στο παρελθόν, αλλά
και σήμερα, οι οποίοι πιστεύουν συνειδητά, υπάρχουν άλλοι οι οποίοι δεν
πιστεύουν. Ο Αϊνστάιν πίστευε. Ο Αϊνστάιν πίστευε κατά την γνώμη μου σε κάποια
μορφή δύναμης, η οποία είναι βασικώς υπεύθυνη για το μεγαλείο της δημιουργίας,
την ομορφιά του σύμπαντος, τους φυσικούς νόμους, η πίστη του ήταν κατά κάποιον
τρόπο αφηρημένη. Δεν με ενδιαφέρει αν πιστεύει ο Αϊνστάιν ή δεν πιστεύει. Η πίστη
είναι κάτι δικό μου. Δεν αφορά κανέναν. Εγώ νομίζω ότι ο κόσμος είναι καλύτερα
με την πίστη παρά χωρίς την πίστη.
Δεν μπορεί κανείς
να αναιρέσει το γεγονός ότι δεν υπήρξε εποχή ή τόπος που να μην υπήρχαν πιστοί
άνθρωποι. Το αν υπάρχουν σήμερα επιστήμονες οι οποίοι τάσσονται και
πηγαίνουν ανοιχτά εναντίον της θρησκείας, της όποιας θρησκείας, και βγάζουν ένα
σωρό βιβλία. Αυτά κατά την άποψή μου υπερβαίνουν τα καθορισμένα όρια της
επιστήμης και κάνουν ζημιά στην επιστήμη. Δεν είναι θέμα του Ρίτσαρντ Ντόκινς,
για παράδειγμα, να μιλάει για την πίστη. Η πίστη είναι έξω από την επιστήμη.
Ούτε πρέπει να θεοποιεί κάποιος στην επιστήμη [επιστημονισμός],
διότι, αφ’ ης στιγμής θεοποιήσει κάποιος την επιστήμη, τότε κάνει μεταφυσική
[οντολογία] και δεν μπορεί να την κρίνει με τα κριτήρια της επιστήμης. Η
επιστήμη επέζησε και προήχθη στο σημείο που προήχθη, γιατί ήταν ηθικά ουδέτερη,
όσον αφορά τις αξίες και λοιπά.
Σαν επιστήμονας,
έχω δει τη σοφία του Θεού μέσα στη φύση, ως προς την πολυπλοκότητα αλλά και την
ομορφιά του κόσμου. Για παράδειγμα, πάρτε τους ανθρώπους που αφιέρωσαν τη ζωή
τους και έδωσαν πολλά πράγματα στη θρησκεία:
τους Προφήτες, τους Αποστόλους, τους Αγίους, πάρτε όποιους θέλετε. Και
βάλτε τους όλους μαζί. Και πείτε μου πόσο όμορφα περιγράφουν αυτά που
συλλαμβάνουν για το θείο. Εγώ θα έλεγα ότι όλα αυτά είναι μικρά, αναλογικά με
το μεγαλείο της δημιουργίας του Θεού, που έχει ξανοίξει μπροστά μας η σύγχρονη
επιστήμη. Η επιστήμη φωτίζει το μεγαλείο του Θεού. Και εντάξει πολλοί
μπορεί να διαφωνήσουν, αλλά εγώ έτσι το βλέπω και αισθάνομαι χαρούμενος για την
πίστη μου.
Πιστεύω ότι υπάρχει ζωή μετά τον θάνατο, ασφαλώς. Γιατί πιστεύω; Ο κυριότερος λόγος είναι ότι αυτή η ζωή δεν έχει νόημα χωρίς την άλλη ζωή. Πείτε μου εσείς πώς αισθάνεστε το νόημα αυτής της ζωής, γιατί όλος αυτός ο κόσμος, για να χαθούμε ύστερα από πέντε, δέκα, είκοσι, εκατό χρόνια; Πριν αρκετά χρόνια ήμουν στο Long Island, σε ένα πανεπιστήμιο. Με είχε καλέσει ένας συνάδελφος, αγαπητός φίλος, για ένα σεμινάριο. Έμεινα στο σπίτι του το βράδυ, πολύ καλή η σύζυγός του, η Κριστίν. Το πρωί λοιπόν σηκωθήκαμε οι δυο μας, σιγά-σιγά, και πήγαμε να πάρουμε πρόγευμα καθ’ οδόν προς το Πανεπιστήμιο. Όταν λοιπόν πίναμε καφέ, γυρνάει και μου λέει: «Luca, is there an afterlife»; Ξαφνιάστηκα. «Έρικ, αν δεν υπάρχει άλλη ζωή, αυτή η ζωή είναι το μεγαλύτερο αστείο που έχω ακούσει»! Δεν είπε τίποτα. Ολόκληρη ημέρα πέρασε, έφυγα, δεν είπε τίποτα. Μετά από αρκετά χρόνια, μου λέει: «Thank you for that». Γιατί; Διότι ο άνθρωπος, εκ των υστέρων το έμαθα, είχε καρκίνο και πήγαινε να εγχειριστεί. Δεν μπορώ να πω τίποτα για τη μετά θάνατον ζωή. Δεν ξέρω, ούτε και με ενδιαφέρει. Αν υπάρχει ψυχή και αν αυτή είναι ενέργεια. Στο σημείο αυτό, προσωπικά, φτάνω πάλι πίσω στον Πέτρο: δεν με ενδιαφέρει τι θα είναι η άλλη ζωή, δεν ξέρω, κανείς δεν μπορεί να μου πει, αλλά πιστεύω ότι υπάρχει.