Ηθικός ριγκορισμός
Διάβασα τελευταία μιαν έξυπνη παραβολή στην κριτική που κάνει της ηθικής θεωρίας τού Immanuel Kant ένας Αμερικανός σε πρόσφατο μελέτημά του. Είναι γνωστός ο ανένδοτος ριγκορισμός του Kant: από την ηθική πράξη αποκλείει κάθε άλλο ελατήριο (παρόρμηση, συναίσθημα, σκέψη) εκτός από τον σεβασμό προς τον καθολικό και απόλυτα προστάζοντα ηθικό νόμο. Όπου παρτεμβάλλεται έστω και η πιο αθώα προσωπική διάθεση (στοργή, συμπάθεια, οίκτος κτλ.), η ηθική αξία της συμπεριφοράς μας πέφτει, η πράξη μας γίνεται ηθικά λιποβαρής... Υποθέσετε, παρατηρεί ο σημερινός κριτικός του (επηρεασμένος ασφαλώς από τα σαρκαστικά στιχουργήματα του ποιητή Schiller, που κι αυτός, στην εποχή του, είχε σκανδαλιστεί από την αμείλικτη αυστηρότητα της καντιανής ηθικής, παρά τον θαυμασμό που έτρεφε προς το έργο του μεγάλου Γερμανού φιλοσόφου), υποθέσετε ότι βρίσκεστε στο νοσοκομείο, στο στάδιο της ανάρρωσης από μια βαριά νόσο. Αισθάνεστε κουρασμένος και πλήττετε από τη μοναξιά. Αίφνης, να που έρχεται άλλη μια φορά ο Σμιθ να σας κάνει συντροφιά. Τώρα έχετε πια πεισθεί περισσότερο από άλλοτε ότι είναι λεπτός συνάδελφος και πραγματικός φίλος, αφού, για να σας φανεί ευχάριστος, θυσιάζει τόσο χρόνο διασχίζοντας την πόλη, από τη μια άκρη στην άλλη, για ναρθεί να σας συντροφέψει. Είστε τόσο διαχυτικός στους επαίνους και στις ευχαριστίες σας, που εκείνος διαμαρτύρεται. Προσπαθεί, λέγει, να κάνει πάντοτε ό,τι θεωρεί καθήκον του, ό,τι κρίνει πως είναι το καλύτερο. Εσείς, στην αρχή συλλογίζεστε ότι από ευγένεια αυτοϋποτιμάται, ελαφρώνοντας το ηθικό βάρος της πράξης του. Αλλά όσο περισσότερο κουβεντιάζετε, τόσο πιο πολύ φανερό γίνεται ότι λέγει κυριολεκτικά την αλήθεια. Ότι δηλαδή πραγματικά έρχεται να σας δει, όχι επειδή είστε φίλοι, αλλά γιατί θεωρεί καθήκον του, καθαρό και γενικό, απρόσωπο καθήκον, να επισκέπτεται και να συντροφεύει τον οποιονδήποτε άρρωστο... Θα τον ονομάσετε καλό Σαμαρείτη; Θα θεωρήσετε αναμφισβήτητη και υψηλή, κορυφαία την αρετή του; Μπορεί μια ηθική πράξη να είναι τόσο «απάνθρωπη»;
👉 Απόσπασμα από κείμενο του Ευάγγελου Παπανούτσου, Η κρίση του πολιτισμού μας, εκδόσεις Φιλιππότη, Αθήνα 1982, σελ. 85-86 (παρατίθεται με μικρές τροποποιήσεις του κειμένου και υπογραμμίσεις από τον συντάκτη του ιστολογίου).
 | ||
|