Χριστούγεννα με τον Ζηζιούλα
Μια φανταστική συζήτηση του π. Χαράλαμπου Λίβυου Παπαδόπουλου με τον Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη
 |
| Γιώργος Κόρδης, Χριστού-γέννα, Η των πάντων ενότης. Λεπτ. φορητής εικόνας. Αυγοτέμπερα σε ξύλο, 2020. |
Η αίθουσα ήταν φωτισμένη με ένα φως που έμοιαζε να αναβλύζει από έναν αόρατο ουρανό. Ο χρόνος έμοιαζε να έχει αλλάξει ρυθμό. Το παράθυρο άφηνε να φαίνονται οι μακρινές σκιές των ελαιώνων της Περγάμου, ενώ το τραπέζι ήταν στρωμένο λιτά, με μια κούπα αχνιστό τσάι και ένα κομμάτι ψωμί. Εκεί, απέναντί μου, καθόταν ο μακαριστός Μητροπολίτης Περγάμου Ιωάννης, με το βαθύ του βλέμμα να καθρεφτίζει μια ειρήνη που φαινόταν να αναβλύζει από τα βάθη της αιωνιότητας.
Του έβαλα ένα φλυτζάνι τσάι. Ήξερα ότι στον Περγάμου Ιωάννη δεν άρεσε ο καφές. Δεν τον προτιμούσε. Αργές, σχεδόν ιεροτελεστικές οι κινήσεις του. Το βλέμμα του βαθύ και στοχαστικό, αλλά φιλάνθρωπο με αναστάσιμά ξεσπάσματα όμορφου χαμόγελου.
Σεβασμιώτατε, ξέρω ότι έχετε φύγει πλέον από την ιστορία, ζείτε πλέον στον έσχατο χρόνο, μακριά από τις αισθήσεις και τα καθρεφτίσματα του νου, πώς μπορούμε αυτή την στιγμή να μιλάμε; Θα απορήσουν όλοι σχεδόν με την κουβέντα μας.
«Δεν θα έχουν και άδικο» είπε και χαμογέλασε στοχαστικά. «Νομίζω όμως ότι πλέον, όπως γνωρίζουμε ακόμη και από τα πορίσματα της σύγχρονης επιστήμης, ότι αυτό που αποκαλούμε πραγματικότητα δεν είναι παρά οι περιοριστικοί όροι της φύσης μας. Αυτή η πραγματικότητα όμως δεν εξαντλείται μονάχα σε αυτά τα ιστορικά περιθώρια. Μέσα από την Ανάσταση του Χριστού, Θεού χάριτι υπερβαίνει τους περιορισμούς της φύσης και λαμβάνει ταυτότητα από ένα μέλλον που είναι γεμάτο Θεό και αιωνιότητα. Το πρόσωπο μεταμορφώνει την φύση. Δηλαδή, μετά Χριστόν ο θάνατος δεν είναι πλέον προορισμός του ανθρώπου αλλά πέρασμα [1].
Μπορώ και σας μιλάω διότι πλέον το παρόν μας είναι γεμάτο από το μέλλον. Για την Ορθόδοξη θεολογία ο άνθρωπος και η ιστορία δεν είναι αποτέλεσμα του παρελθόντος. Δηλαδή, δεν μας καθορίζει ή εξαντλεί το χθες. Αλλά μας ελευθερώνει το μέλλον. Η πραγματική μας ταυτότητα δεν βρίσκεται σε αυτό που κάναμε αλλά σε εκείνο που μπορούμε να πράξουμε, όχι σε αυτό που είμαστε αλλά σε αυτό που μπορούμε να γίνουμε. Δείτε τον Χριστό πως βλέπει την Πόρνη του Ευαγγελίου και τον Ληστή του Σταυρού, όχι σε αυτό που ήταν εκείνη τη στιγμή αλλά σε εκείνο που θα είναι στο μέλλον. Στα μάτια του Χριστού δεν είναι απλά εγκληματίες και αμαρτωλοί, αλλά εν δυνάμει άγιοι.
Οπότε το μέλλον μας ελευθερώνει από το παρελθόν. Το παρελθόν ανήκει σε εμάς, δηλαδή στη φθορά και τον θάνατο, το μέλλον όμως ανήκει στο Θεό, την Ανάσταση και τα Έσχατα. Στην αρχαία ελληνική τραγωδία, ο άνθρωπος είναι δέσμιος του παρελθόντος. Στον χριστιανισμό δεν συμβαίνει αυτό, ο άνθρωπος βρίσκει την πραγματική του ταυτότητα, όχι κοιτώντας προς τα πίσω αλλά κοιτώντας προς τα μπροστά, στη Βασιλεία του Θεού. Ο αμαρτωλός δεν καθορίζεται οντολογικά από αυτό που ήταν, αλλά απ’ αυτό που θα είναι εν τη εσχάτη ημέρα.
Στη χριστιανική σκέψη, το μέλλον δεν εξαρτάται από το παρελθόν, δεν είναι αιτιατό του παρελθόντος, τα έσχατα είναι αυτά που δίνουν οντότητα στα πρώτα. Η θέση αυτή φαίνεται εκ πρώτης όψεως παράλογη, είναι σαν να ταξιδεύει κανείς αντίστροφα προς τη φορά του χρόνου. Κι όμως, και η φυσική επιστήμη άρχισε σήμερα να κάνει λόγο για αντίστροφη φορά από το μέλλον προς το παρελθόν του χρόνου. Ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής κατ’ επανάληψη έχει γράψει ότι το μέλλον είναι το αίτιο όχι το αιτιατό του παρελθόντος, αφού ο λόγος για τον οποίο έγινε ο κόσμος είναι ο εσχατολογικός Χριστός ως ένωση κτιστού και ακτίστου στα έσχατα» [2].
Σεβασμιώτατε, έρχονται Χριστούγεννα και οι βροχές είναι ελάχιστες. Η εποχή μας θυμίζει Φθινόπωρο, μην σας πω και Άνοιξη. Δεν σας κρύβω ότι προβληματίζομαι. Αλλού πλημύρες και εδώ ξηρασία. Φτάσαμε σε δύσκολες εποχές.
«Πάντα ήταν δύσκολα για το άνθρωπο και την κτίση», μου απάντησε με την αρχοντική του προφορά, «από τη στιγμή που υπάρχει ο θάνατος τα πάντα είναι δύσκολα. Βλέπεις η πτώση δεν υπήρξε μια εφάπαξ επιλογή του ανθρώπου αλλά σχεδόν καθημερινή. Όταν επιλέγουμε την καταστροφή και τον μηδενισμό στη ζωή μας, τότε τι άλλο μπορεί να εισπράξεις πέρα από θάνατο; Προσπάθησα επί χρόνια με τη βοήθεια του Οικουμενικού Πατριαρχείου, και προσωπικά του Πατριάρχη Βαρθολομαίου, να φανερώσω μια θεολογική προβληματική, που θα αναδείκνυε το οικολογικό πρόβλημα ως μεγίστη αμαρτία της ανθρώπινης ελευθερίας. Αλλά, όπως γνωρίζετε, ακόμη και μέσα από τον χώρο της Εκκλησίας εισέπραξα αδιαφορία, πολλές δε φορές ειρωνεία και απαξίωση. Να όμως σήμερα που ερχόμαστε αντιμέτωποι με την κλιματική αλλαγή και τις σφοδρές συνέπειες της. Η Εκκλησία, τόσο μέσω του κηρύγματός της όσο και με τη διδασκαλία της, αλλά, πάνω απ’ όλα, με την ίδια την ύπαρξη της, δεν μπορεί παρά να εκφράζει την ανησυχία της και να διαμαρτύρεται όταν παρατηρεί την καταστροφή του φυσικού μας περιβάλλοντος εξαιτίας της ανθρώπινης απληστίας και παρέμβασης» [3].
«Να σας βάλω λίγο ακόμη τσάι;», τον ρώτησα, ενώ έβλεπα ότι είχε αρχίσει να απολαμβάνει την συζήτηση. Πάντα άρεσε στον Περγάμου να κουβεντιάζει, να αναλύει, να ακούει. Ήταν άνθρωπος του διαλόγου και της κοινωνίας.
«Ναι ευχαριστώ, θα πιώ λίγο ακόμη…», μου απάντησε.
– Σεβασμιώτατε, τι σημαίνουν για εσάς τα Χριστούγεννα;
Ο Μητροπολίτης ακούμπησε τα δάχτυλά του απαλά στο τραπέζι, σαν να έπλεκε τις λέξεις που θα έλεγε, και απάντησε:
«Τα Χριστούγεννα είναι το πιο τολμηρό θαύμα της Θείας Οικονομίας. Είναι η στιγμή που ο Θεός δεν περιορίζεται να μας κοιτάζει από τον Ουρανό, αλλά κατεβαίνει να συναντήσει τον άνθρωπο εκεί που βρίσκεται: στη σπηλιά, στη φτώχεια, στον πόνο του. Είναι η μέρα που η απόσταση μεταξύ Θεού και ανθρώπου καταργείται και ο Λόγος γίνεται σάρκα, όχι για να μας επιβληθεί, αλλά για να γίνει ένας από εμάς. Ο Χριστός είναι η φανέρωση της αγάπης του Πατρός Θεού για τον άνθρωπο και τη δημιουργία».
Η φωνή του είχε μια απαλή, αλλά δυνατή μελωδικότητα, σαν τους ψαλμούς που αντηχούσαν στον αέρα των βυζαντινών ναών.
– Αλλά, Σεβασμιώτατε, γιατί επιλέγει ο Θεός να γεννηθεί στη φάτνη και όχι σε ένα ανάκτορο;
Χαμογέλασε ελαφρά, το βλέμμα του φωτίστηκε για μια στιγμή και απάντησε:
«Επειδή η φάτνη είναι το σύμβολο της ανθρώπινης ταπείνωσης. Ο Χριστός δεν έρχεται να επιβληθεί, αλλά να προσκαλέσει. Δεν ζητάει από τον άνθρωπο κάτι παράλογο· ζητάει την καρδιά του. Και μόνο μια καρδιά που έχει μάθει να ταπεινώνεται μπορεί να τον δεχτεί. Η ταπείνωση της φάτνης είναι ο καθρέφτης της ταπείνωσης του Θεού, που κατέρχεται και δέχεται να γίνει παιδί, να εξαρτάται από τους ανθρώπους».
– Και ποιο είναι το μήνυμα των Χριστουγέννων για τον σημερινό κόσμο;
Έγειρε ελαφρά προς τα πίσω, και η σιωπή που ακολούθησε ήταν πιο εύγλωττη από κάθε λέξη. Τελικά, μίλησε:
«Ο σημερινός κόσμος έχει λησμονήσει την ικανότητα της έκπληξης, του θαυμασμού και της δοξολογίας. Κοιτάζει τα πάντα μέσα από το πρίσμα της χρησιμότητας ή της εξουσίας. Τα Χριστούγεννα μας καλούν να ανακαλύψουμε ξανά την παιδική μας καρδιά, εκείνη που μπορεί να δει τη Θεότητα σε ένα απλό βρέφος. Μας καλούν να κοιτάξουμε πέρα από τη φαινομενική ασημαντότητα, να δούμε το αιώνιο στο ταπεινό και το θεϊκό στο ανθρώπινο. Να δούμε τις καθημερινές στιγμές της ζωής μας να φωτίζονται από το Αιώνιο. Από την Έσχατη αλήθεια τους. Τα Χριστούγεννα φανερώνουν την άπειρη ευσπλαχνία του Θεού. Την μέγιστη ταπείνωση του Θεού από αγάπη για τον άνθρωπο και τη κτίση. Κενώνεται το Άκτιστο για να σώσει το κτιστό από την απειλή του μηδενός».
Σταμάτησε απότομα. Έμεινε σιωπηλός. Ήταν φανερό ότι μιλούσε από Αλλού, σε σύνδεση από το Αλλιώς της Ύπαρξης. Τα λόγια του άγγιζαν τις χορδές της ψυχής μου, δημιουργώντας μια αίσθηση γαλήνης και προσμονής. Τον ρώτησα κάτι τελευταίο:
– Τι θα λέγατε σε κάποιον που δυσκολεύεται να πιστέψει σε αυτό το μυστήριο;
Έσκυψε λίγο προς τα εμπρός, και το πρόσωπό του φάνηκε να φωτίζεται από έναν αόρατο φως.
«Δεν χρειάζεται να το κατανοήσεις με τον νου, αλλά να ανοιχθείς σε αυτό με την καρδιά σου. Το μυστήριο δεν αναλύεται, αλλά προσκυνείται και τότε μας φανερώνεται. Ο Θεός δεν έρχεται να κατακτήσει τη λογική μας, αλλά την καρδιά μας. Αν κάνεις χώρο στη φάτνη της καρδιάς σου, θα δεις πως ο Χριστός γεννιέται εκεί. Αυτό είναι το θαύμα».
Η ώρα είχε περάσει και η συζήτηση τελείωσε. Καθώς έφευγα από το δωμάτιο, ένιωθα πως τα λόγια του μακαριστού Μητροπολίτη δεν ήταν μόνο λόγια, αλλά μια αλήθεια φανερωμένη από τα Έσχατα, που φώτιζαν παρακλητικά το παρόν μας. Καθώς το κρύο της νύχτας με τύλιγε, η καρδιά μου ζεσταινόταν από τη βεβαιότητα ότι ο Θεός πράγματι γεννιέται κάθε μέρα, σε κάθε καρδιά που τον αναζητά.
[1] Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη (Ζηζιούλα), «Η Θεολογία του Αγίου Σιλουανού του Αθωνίτου», στο Ο άγιος Σιλουανός τής Οικουμένης, εκδ. Ακρίτας, Αθήνα 2001.
[2] Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη (Ζηζιούλα), «Εκκλησία και Εσχατολογία», στο Π. Καλαϊτζίδη (επιμ.) Εκκλησία και Εσχατολογία, εκδ. Δημητριάδος, Βόλος 2014.
[3] Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη (Ζηζιούλα) «συνέντευξη» στο Θ. Νάντσου-Ν. Ασπρούλη (επιμ.) Η Ορθόδοξη Εκκλησία απέναντι την κλιματική κρίση, εκδ. Δημητριάδος-WWF Ελλάς, Βόλος 2021.
👉 Οι υπογραμμίσεις και οι υπερσύνδεσμοι είναι του συντάκτη του ιστολογίου