Μαρία Ευθυμίου [Mathesis]: Ο παγανισμός μεταλλάσσεται

 

Ο παγανισμός μεταλλάσσεται (13΄)

Το βίντεο αποτελεί μέρος του μαθήματος «Παγκόσμια Ιστορία» με διδάσκουσα την κα. Μαρία Ευθυμίου, καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το μάθημα προσφέρεται δωρεάν από το Κέντρο Ανοικτών Διαδικτυακών Μαθημάτων Mathesis στη σελίδα http://mathesis.cup.gr.

H φυσική θρησκεία του ανθρώπου είναι η λατρεία της φύσης, ο παγανισμός, η αναζήτηση των δυνάμεων που βρίσκονται πίσω απ’ τη φύση (ο άνθρωπος νιώθει μικρός μπροστά στη δύναμη της φύσης).

Η εικόνα που σχηματίζουμε για τις θρησκείες, ξεκαθαρίζει μετά τη Γεωργική/Αγροτική Επανάσταση (μετάβαση από το κυνήγι και την τροφοσυλλογή στην γεωργία, από το 10.000 π. Χ. περίπου και εξής στην Εγγύς και Μέση Ανατολή) και την ανακάλυψή της γραφής (4η χιλιετία π. Χ.).

* * *

Ποίημα/Προσευχή των Κομάντσι, φυλής ιθαγενών κυνηγών σε περιοχή της Αμερικής: ο θεός αναπνέει στα φυτά, ονειρεύεται στα ζώα και ξυπνάει στον άνθρωπο.

Προσευχή των Ζούλου, ιθαγενών στο νότιο τμήμα της Αφρικής, προς τον θεό τους, που τους φαίνεται αχάριστος. Έκφραση μιας δοσοληπτικής σχέσης του ανθρώπου με το θείο [do ut des (σου δίνω για να μου δίνεις, ο νόμος της αμοιβαιότητας, του αμοιβαίου συμφέροντος)]:

Πότε ξεχάσαμε θυσίες να σου κάνουμε, / να απαριθμήσουμε τους τίτλους σου τους τιμητικούς, / γιατί είσαι τόσο τσιγκούνης; / Αν δεν γίνεις πιο καλός / θα αφήσουμε τα ονόματά σου τα τιμητικά να πέσουνε στη λησμονιά / και τότε ποια θα είναι η τύχη σου; / Με ακρίδες θα γυρνάς να τρέφεσαι. / Γίνε καλύτερος, αλλιώς θα σε ξεχάσουμε. / Σε τι μας χρησιμεύει αυτό, / να κάνουμε θυσίες και στους επαίνους σου να γιορτάζουμε; / Τον κόπο μας καθόλου δεν αναγνωρίζεις. / Έτσι θέλουμε να σε παραμερίσουμε όλως διόλου/ και στους άλλους ανθρώπους θα πούμε / πως δεν έχουμε κανένα πνεύμα των προγόνων μας. / Εσύ γι’ αυτό θα υποφέρεις! / Είμαστε όλο οργή για σένα.

* * *

Την περίοδο της Γεωργίας οι θεοί ιεραρχούνται με πρότυπο τις ιεραρχήσεις που έχουν διαμορφωθεί στις κοινωνίες και τις ανάγκες προστασίας της γεωργικής παραγωγής τους από αυτούς. Το σχήμα το οποίο βλέπουμε σε πολλές από αυτές τις θρησκείες είναι πυραμιδωτό: στην κορυφή υπάρχει ένας βασιλεύς-θεός και στη συνέχεια οι υπόλοιποι θεοί τοποθετούνται κάποιοι υψηλότερα και κάποιοι χαμηλότερα στην ιεραρχία. Πολύ ψηλά στην ιεραρχία των θεών βρίσκονται θεοί οι οποίοι σχετίζονται με τον ήλιο (πχ. Δίας), θεές οι οποίες σχετίζονται με τη γη (πχ. Δήμητρα).

Οι Γεωργοί, που τώρα οργανώνουν το θρησκευτικό τους αίσθημα, δίνουν μεγάλη έμφαση σε θεούς οι οποίοι σχετίζονται με την ίδια τη ζωή τους, δηλαδή την καλλιέργεια. Δύο περίοδοι του χρόνου γίνονται πολύ σημαντικές για αυτούς, γιατί σχετίζονται με τον κύκλο της καλλιέργειας της γης. Τον Απρίλιο-Μάιο έχουμε το ξεκίνημα της δουλειάς και της λειτουργίας της φύσης. Η περίοδος της Άνοιξης και η περίοδος του Καλοκαιριού είναι περίοδοι σκληρής εργασίας. Τον Σεπτέμβριο ο κύκλος αυτός βρίσκεται προς το τέλος του, φθίνουν οι οπώρες (Φθινόπωρο), οι καρποί της γης αρχίζουν να μειώνονται. Οκτώβριο-Νοέμβριο οι Γεωργοί σπέρνουν και προετοιμάζουν τη γη να δεχθεί τους καρπούς και τους σπόρους, ούτως ώστε τον Χειμώνα να βρεθούν μέσα στη γη, για να ξαναπαρουσιαστούν την Άνοιξη. Τον Μάρτιο αρχίζει η προετοιμασία του νέου κύκλου.

Δύο τομές έχει το ημερολόγιο των Γεωργών:

  1. Η Άνοιξη, όταν η φύση αναγεννάται. Εξού και οι γιορτές της ανάστασης. Στους αρχαίους Έλληνες, η Περσεφόνη ζει με τον σύζυγό της Πλούτωνα στον Άδη και, κάθε Άνοιξη, ανεβαίνει στη γη για να συναντήσει τη μητέρα της Δήμητρα, θεά της γεωργίας.
  2. Στις 20-25 Δεκεμβρίου, την περίοδο του χειμερινού ηλιοστασίου, όταν πλέον αρχίζει το φως να κερδίζει εις βάρος της νύχτας. Σε αυτήν την περίοδο, οι Γεωργοί οργάνωσαν μεγάλες γιορτές και πίστεψαν ότι γεννιόνται τότε θεοί του φωτός, που νικούν το σκότος. Ο χριστιανισμός υιοθέτησε την 25η Δεκεμβρίου ως ημέρα γέννησης του Ιησού, στη θέση της λατρείας στον Sol Invictus (Ανίκητος Ήλιος).